Dziecko pokazuje coś i upewnia się, że Ty też zwrócisz na to uwagę. I odwrotnie – dziecko koncentruje uwagę na tym, co Ty wskazujesz.
W artykule wyjaśniamy, dlaczego tak ważne jest budowanie pola wspólnej uwagi i jak wygląda praca terapeutyczna nad rozwojem tej umiejętności u dziecka, które samo nie inicjuje takiego kontaktu.
Zacznijmy jednak od początku…
Czym jest pole wspólnej uwagi?
To umiejętność dzielenia uwagi między dwiema (lub więcej) osobami i określonym elementem otoczenia. Dzielenia pola wspólnej uwagi to chwila, gdy dziecko i dorosły skupiają swoją uwagę na tym samym obiekcie, czynności lub wydarzeniu, a jednocześnie zwracają uwagę na siebie nawzajem i swoje reakcje. Tworzenie pola wspólnej uwagi to niezwykle ważny element rozwoju dziecka i podstawa rozwoju kompetencji komunikacyjnych. Umiejętność tę obserwujemy u dzieci już około 9. miesiąca życia.
Przykłady:
Gdy dziecko podczas spaceru wskazuje palcem na psa, aby Ci go pokazać, sprawdza, czy i Ty na niego patrzysz i oboje koncentrujecie uwagę na psie.
Gdy dziecko kieruje uwagę na piłkę, którą mu pokazujesz. Podąża za Twoim wzrokiem, wskazaniem.
Dlaczego pole wspólnej uwagi jest tak ważne?
To fundament, na którym budujemy efektywną komunikację, relacje społeczne i zdolności poznawcze. Dzięki tej umiejętności dziecko uczy się lepiej nawiązywać kontakt z drugą osobą, rozpoznawać i dzielić emocje oraz współpracować podczas wspólnej zabawy i nauki.
Brak umiejętności nawiązywania i utrzymywania wspólnego pola uwagi powoduje duże kłopot z nabywaniem nowych umiejętności.
Przykład:
Wyobraź sobie dziecko, które zaczyna mówić. Codziennie, gdy do pokoju wchodzi mężczyzna, mówisz „tata”, zakładając, że dziecko skojarzy to słowo z wchodzącą osobą. A co jeśli w tym czasie uwaga dziecka nie jest skupiona na tacie, ale na otwierających się drzwiach? Z czym zostanie skojarzone słowo „tata”? Wydaje Ci się mało prawdopodobne, że z drzwiami, a jednak… Brak wspólnego pola uwagi może doprowadzić do nadania drzwiom nazwy „tata”, jeśli w trakcie wypowiadania tego słowa uwaga dziecka skupiona była na tym przedmiocie.
Brak pola wspólnej uwagi – co dalej?
U dzieci z zaburzeniami rozwojowymi umiejętność i potrzeba budowania pola wspólnej uwagi często wymaga wsparcia terapeutycznego. Szczególnie u dzieci w spektrum autyzmu obserwujemy trudności w nawiązywaniu kontaktu z drugą osobą i skupiania uwagi na tym, na co druga osoba patrzy, co wskazuje, czym manipuluje oraz intencjonalnego kierowania uwagi drugiej osoby na dany przedmiot, wydarzenie.
W pracy nad uwspólnianiem uwagi koncentrujemy się na dwóch kluczowych aspektach:
Dziecko potrafi skupić swoją uwagę na aktywności wybranej przez terapeutę i utrzymać pole wspólnej uwagi przez określony czas.
Dziecko potrafi pokazać, co je interesuje, kierując uwagę dorosłego na wybrane elementy.
Od czego zacząć wspieranie tworzenia pola wspólnej uwagi?
W początkowej fazie uczenia:
w pierwszej kolejności wybieraj te przedmioty, które budzą szczególne zainteresowanie dziecka, angażują jego emocje i zmysły;
jeśli już wykorzystałeś przedmioty z pierwszej linii zainteresowania, wybieraj te o wyraźnych, przyciągających uwagę cechach
- ogranicz w otoczeniu do minimum liczbę innych przedmiotów, które mogłyby rozproszyć uwagę
- upewnij się, że dziecko patrzy na dany przedmiot / osobę zanim podasz nazwę
- bądź entuzjastyczny, doceń wysiłki dziecka, jeśli zauważysz, że razem z tobą koncentruje uwagę na wskazanym przez ciebie elemencie otoczenia
Przykład:
Do pierwszych ćwiczeń z budowania wspólnego pola uwagi możesz wykorzystać zabawę „Jeden- dwa- trzy! Ja pokazuję, bawimy się my!”.
Wybierz pomieszczenie, w którym jest mało rozpraszających dziecko przedmiotów.
Poza zasięgiem rąk dziecka umieść od trzech do pięciu przedmiotów, którymi lubi się bawić. Na przykład na górnych półkach regału, w oddalonych od siebie miejscach postaw:
- maszynę do robienia baniek mydlanych,
- balony oraz pompkę do dmuchania,
- samochody z garażem,
- grającą zabawkę,
- ciastolinę.
Stań z dzieckiem niedaleko regału. Pokaż na jakiś przedmiot. Podczas pierwszych prób zabawy możesz trzymać w swojej dłoni rękę dziecka i tak wykonywać gest. Jeśli dziecko spojrzy na wskazywany przez ciebie przedmiot, zdejmij go, jednocześnie go nazywając i zacznij się nim bawić razem z dzieckiem. W trakcie zabawy, gdy widzisz, że dziecko patrzy na przedmiot, powtarzaj jego nazwę.
Na koniec zostawiamy listę pięciu ważnych zasad…
Ogólne zasady uczenia pola wspólnej uwagi
- Indywidualne podejście – dopasuj tempo i aktywności do potrzeb oraz możliwości dziecka.
- Zabawa jako narzędzie – wykorzystuj ulubione zabawki, gry i aktywności dziecka, aby zachęcić je do interakcji.
Budowanie relacji – stwórz bezpieczną, pełną zaufania przestrzeń, dzięki której dziecko chętniej podejmie współpracę. - Stopniowe rozwijanie umiejętności – zaczynaj od prostych aktywności, stopniowo przechodząc do bardziej złożonych zadań, wymagających współpracy i skupienia.
- Systematyczna praca – planuj działania w oparciu o diagnozę i obserwację, realizuj krok po kroku cele terapeutyczne (dostosowane do potrzeb dziecka), wprowadzaj zaplanowane oddziaływania każdego dnia.
___________________
Opieka merytoryczna nad artykułem: dr Beata Urbaniak BCBA – certyfikowany analityk zachowania BCBA, szkoleniowiec, superwizor, terapeuta, dyrektor Niepublicznego Specjalnego Przedszkola Familia
